Nadciśnienie tętnicze (HA) stanowi jeden z wiodących problemów terapeutycznych w codziennej praktyce klinicznej. Z uwagi na częste współistnienie HA z innymi chorobami, tj. zawał mięśnia sercowego, cukrzyca czy otyłość, optymalne postępowanie terapeutyczne jest szczególnie istotne celem redukcji całkowitego, już wyjściowo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego. Na szczególną uwagę zasługuje indywidualizacja terapii w zależności od chorób współistniejących, która pozwoli na odpowiednie dopasowanie poszczególnych grup leków, by odnieść jak największe korzyści z leczenia i jednocześnie zminimalizować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Dział: Otwarty dostęp
Cukrzyca stanowi jeden z istotniejszych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Wyróżniamy dwa etapy zapobiegania powikłaniom sercowo-naczyniowym w cukrzycy: poprzez zmniejszenie ryzyka ich wystąpienia bądź – jeśli już wystąpią – przez zahamowanie ich postępu. Nieprawidłowo leczona hiperglikemia może przyczyniać się do występowania ostrych incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu, może również wpływać na przebieg niewydolności serca oraz zwiększać częstość hospitalizacji z jej powodu. Agoniści receptora GLP-1 są nową klasą leków stosowaną w farmakoterapii pacjenta z cukrzycą typu 2, która oprócz działania hiperglikemicznego działa również kardioprotekcyjnie. Zostało to udowodnione w licznych randomizowanych badaniach klinicznych (LEADER, REWIND, SUSTAIN-6), w których brała udział znaczna liczba pacjentów z ryzykiem sercowo-naczyniowym oraz/lub z współistniejącym schorzeniem sercowo-naczyniowym. W badaniach tych zostało potwierdzone zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów DM2 stosujących agonistów receptora GLP-1. Stąd aktualne rekomendacje wielu towarzystw naukowych zalecają ich stosowanie, szczególnie wśród pacjentów DM2 w redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego.
Metformina jest najczęściej stosowanym doustnym lekiem przeciwcukrzycowym uważanym za bezpieczny i skuteczny w leczeniu cukrzycy typu 2: poprawia wyrównanie metaboliczne cukrzycy bez wywołania hipoglikemii, sprzyja redukcji masy ciała, a przy tym charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa. Według wytycznych ADA 2021 oraz PTD 2021 metformina jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu cukrzycy typu 2: należy ją stosować u wszystkich chorych, o ile nie ma przeciwwskazań i jest dobrze tolerowana. W przypadku chorych z miażdżycową chorobą sercowo-naczyniową, skurczową niewydolnością serca, przewlekłą chorobą nerek oraz w przypadku pacjentów, u których współistnieje wiele czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, należy rozważyć terapię skojarzoną metforminą z inhibitorem SGLT-2 (flozyną) lub agonistą receptora GLP-1. Ogólnometaboliczne właściwości metforminy sprawiają, że badacze coraz chętniej analizują jej prewencyjny wpływ na rozwój i progresję różnych chorób.
Cukrzyca to plaga początku XXI wieku. W Polsce na cukrzycę choruje obecnie 3 057 000 osób. Nieprawidłową glikemię na czczo lub nieprawidłową tolerancję glukozy notuje się obecnie aż u 5 220 000 mieszkańców Polski. Cukrzyca jest schorzeniem powodującym istotne pogorszenie jakości życia i skrócenie czasu przeżycia chorych. W przeprowadzonych dotąd badaniach wykazano, że istnieją możliwości poprawy wyrównania metabolicznego cukrzycy: przy zastosowaniu nowoczesnych metod leczenia (w tym flozyn) istnieją udokumentowane dane o istotnym zmniejszeniu ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych, jak i nerkowych. Cały system mający wpływ na postępowanie z chorymi na cukrzycę jest w Polsce w stanie głębokiej inercji. Najbardziej boli to, że obecnie istnieją możliwości wczesnej diagnostyki z jednej strony oraz leczenia z drugiej strony (nowe leki, w tym flozyny), możliwości te są jednak niewykorzystywane. Istnieje pełna inercja w tym względzie. W pracy przedstawiono przyczyny tego stanu rzeczy.
Nadciśnienie tętnicze odpowiada za 10 milionów zgonów rocznie, dyslipidemia za 4 miliony. Obydwie jednostki chorobowe, poza niezaprzeczalnym udziałem genetyki w patogenezie, są przede wszystkim skutkiem nieprawidłowego stylu życia. Mała aktywność fizyczna, niewłaściwa dieta, nadwaga i otyłość, palenie tytoniu oraz starszy wiek przekładają się na rosnące ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych, zarówno tych zakończonych, jak i niezakończonych zgonem. Właściwa stratyfikacja ryzyka (oparta na najnowszych wytycznych dotyczących prewencji chorób sercowo-naczyniowych), następnie wdrożenie skutecznego postępowania niefarmakologicznego oraz odpowiedni dobór farmakoterapii, prowadzące do osiągnięcia wyznaczonych celów, mogą uchronić pacjentów nie tylko przed powikłaniami, ale przede wszystkim przed rozwojem objawowej miażdżycy. To z kolei pozwoli przerwać patofizjologiczne kontinuum sercowo-naczyniowe, chroniąc pacjentów przed wystąpieniem ostrego lub przewlekłego zespołu wieńcowego, a w konsekwencji niewydolności serca.
Cukrzyca typu 2 istotnie zwiększa ryzyko niepożądanych zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów z chorobą wieńcową. Aktualnie złotym standardem jest wykonanie badania cząstkowej rezerwy przepływu (FFR-fractional flow reserve), aby ocenić wskazania do rewaskularyzacji naczyń wieńcowych. Badanie COMBINE (FFR-OCT) pokazało, że obrazowanie wewnątrznaczyniowe za pomocą optycznej tomografii koherentnej (OCT) wzbogaca FFR w identyfikacji zmian w naczyniach wieńcowych, które mogę w przyszłości być odpowiedzialne za niepożądane zdarzenia sercowo-naczyniowe u pacjentów z cukrzycą typu 2.
Porada telemedyczna to równoprawne świadczenie zdrowotne, które powinno być udzielane na analogicznych zasadach co wizyta pacjenta w gabinecie. Podstawowe zasady udzielania świadczeń pozostają tożsame, jedyną różnicę stanowi w tym wypadku pośrednictwo sprzętu elektronicznego. W okresie epidemii COVID-19 stosowanie teleporad jest szczególnie rekomendowane przez Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Rzecznika Praw Pacjenta. Również towarzystwa naukowe zalecają stosowanie rozwiązań telemedycznych w opiece medycznej sprawowanej obecnie nad pacjentem.
Jednym z wielu powikłań cukrzycy jest retinopatia cukrzycowa, która jest główną przyczyną nowo występującej całkowitej utraty wzroku u osób pomiędzy 20. a 74. rokiem życia w krajach bardzo wysoko rozwiniętych. Po 10 latach trwania cukrzycy retinopatia rozwija się u niemal wszystkich pacjentów z cukrzycą typu I i u 60% pacjentów z cukrzycą typu II. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, istnieją wskazania do włączenia sulodeksydu do doustnej farmakoterapii łagodnej i średniozaawansowanej retinopatii cukrzycowej. Wykazano korzystny wpływ tego glikozaminoglikanu na szczelność bariery krew–siatkówka oraz grubość warstwy glikokaliksu na śródbłonku drobnych naczyń siatkówki. Badania retrospektywne wskazują ponadto na poprawę w zakresie ostrości wzroku i ilości wysięków twardych dostrzeganych podczas badania oftalmoskopowego.
Do 1 sierpnia 2021 r. na świecie odnotowano blisko 200 mln zachorowań na COVID-19. Do chwili obecnej z powodu COVID-19 zmarło 4 234 000, a 179 317 934 osób zostało wyleczonych. W Polsce do 1 sierpnia 2021 roku odnotowano 2 882 939 zachorowań na COVID-19, 75 261 zmarło, a 2 675 000 osób zostało wyleczonych. Zakażenie często prowadzi do ciężkiego uszkodzenia płuc dotykającego głównie pacjentów w wieku 60 lat i starszych chorych na nadciśnienie tętnicze, choroby układu krążenia, cukrzycę i przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. U chorych na cukrzycę typu 2 dochodzi do wzrostu ryzyka rozwoju infekcji – chorzy na cukrzycę typu 2 mają od 1,5 do 3 razy większe ryzyko wystąpienia zakażeń w porównaniu z populacją ogólną. Cynk jest niezbędny dla funkcjonowania wszystkich żywych organizmów i bierze udział w licznych szlakach biochemicznych w komórkach ludzkich. Zawartość cynku w organizmie człowieka wynosi 2–3 g cynku, przy czym około 57% i 29% całkowitej ilości cynku w organizmie znajduje się odpowiednio w mięśniach szkieletowych i kościach. W sercu i osoczu krwi znajduje się odpowiednio 0,4% i 0,1% cynku. Małe spożycie w diecie, zmniejszone wchłanianie lub zwiększona utrata cynku mogą prowadzić do niedoboru cynku. Niedobór cynku prowadzi do upośledzenia czynności wielu narządów, w tym układu immunologicznego. U chorych na cukrzycę i cierpiących z powodu COVID-19 pogorszenie funkcjonowania układu immunologicznego na skutek niedoboru cynku pogarsza w istotny sposób rokowanie. Obecnie jest wiele preparatów, które pozwalają uzupełnić niedobory. W pracy podsumowano obecny stan wiedzy na temat terapeutycznego znaczenia niedoborów cynku w organizmie chorych na cukrzycę i cierpiących z powodu COVID-19 i postępowania terapeutycznego w tym względzie.
Cukrzyca typu 2 jest przewlekłą, postępującą chorobą, której towarzyszą zwykle inne zaburzenia metaboliczne, takie jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, hiperurykemia oraz stłuszczenie wątroby. Zła kontrola metaboliczna prowadzi do rozwoju przewlekłych powikłań mikro- i makroangiopatycznych. Szczególne miejsce zajmują powikłania sercowo-naczyniowe oraz nerkowe będące główną przyczyną zgonów chorych z cukrzycą typu 2. Celem nowoczesnego leczenia cukrzycy jest ograniczenie rozwoju przewlekłych powikłań. Inhibitory SGLT-2 (flozyny) są grupą leków hamujących reabsorpcję glukozy z przesączu kłębuszkowego w cewce proksymalnej nefronów, co zwiększa wydalanie glukozy z moczem. Leki te łamią dotychczasowy schemat cukrzyca/glikemia, ponieważ poza obniżaniem glikemii wykazują korzystne działanie metaboliczne (redukują masę ciała, obniżają ciśnienie tętnicze, stężenie kwasu moczowego, zmniejszają stłuszczenie wątroby) oraz kardioprotekcyjne i nefroprotekcyjne. W niniejszym opracowaniu przedstawiono mechanizmy mogące mieć znaczenie w pozaglikemicznym efekcie działania flozyn oraz omówiono wyniki badań CVOT, w których wykazano zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego i nerkowego podczas stosowania tej grupy leków. Przedstawiono również wiodącą pozycję flozyn w zaleceniach towarzystw naukowych diabetologicznych i kardiologicznych.
Zaburzenia rytmu serca są rozbudowaną i heterogenną grupą rozpoznań, która dotyczy coraz większej liczby pacjentów. Spektrum tachyarytmii jest bardzo szerokie. Zaczyna się od niegroźnych pojedynczych dodatkowych pobudzeń nadkomorowych, a kończy na groźnych dla życia częstoskurczach komorowych. Biorąc pod uwagę fakt, że istnieje wiele zaburzeń rytmu serca, opracowano liczne schematy postępowania w zależności od postawionego rozpoznania. W przypadku tachyarytmii istotnym narzędziem leczniczym jest przezcewnikowa ablacja, której waga rośnie wraz z publikacjami kolejnych wytycznych kardiologicznych. Niemniej jednak farmakoterapia pozostaje istotnym filarem leczenia pacjentów z zaburzeniami rytmu serca. W poniższym opracowaniu zostanie przedstawione podsumowanie wskazań do stosowania β-adrenolityków w tachyarytmiach ze szczególnym uwzględnieniem metoprololu.
Leki β-adrenolityczne stanowią podstawę w farmakoterapii m.in. przewlekłej niewydolności serca, przewlekłego zespołu wieńcowego, zaburzeń rytmu serca oraz nadciśnienia tętniczego. Nebiwolol, cechujący się wysoką kardioselektywnością, pozwala nie tylko na poprawę rokowania chorych z chorobami układu sercowo-naczyniowego poprzez redukcję hospitalizacji czy wydłużenie czasu przeżycia, ale również cechuje się niskim odsetkiem wystąpienia działań niepożądanych. Ponadto z uwagi na swoje wielokierunkowe działanie pozwala na lepsze rokowanie chorych z wielochorobowością, jak np. współistniejącą POChP, cukrzycą czy z zaburzeniami potencji.