Autor: Marcin Makuch

Ewolucja insulinoterapii bazalnej jest świadectwem nieustannego dążenia do naśladowania fizjologicznego wydzielania insuliny przy jednoczesnej maksymalizacji bezpieczeństwa terapii. Analogi insuliny ultradługo działające, zarówno te podawane raz na dobę (insulina degludec), jak i raz w tygodniu (insulina icodec), stanowią przełom w tym dążeniu. Dzięki unikatowym mechanizmom farmakokinetycznym charakteryzują się one bezprecedensową stabilnością i przewidywalnością profilu działania, co przekłada się na udowodnioną w badaniach klinicznych istotną redukcję ryzyka hipoglikemii, zwłaszcza nocnej i ciężkiej. Niniejszy artykuł przedstawia farmakologiczne podstawy działania tych cząsteczek, analizuje kluczowe dowody kliniczne z programów badawczych SWITCH, DEVOTE i ONWARDS oraz omawia ich implementację w codziennej praktyce w świetle najnowszych Zaleceń Klinicznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) na 2025 r. Podkreśla się, że potencjał tych nowoczesnych terapii jest w pełni wykorzystywany poprzez zindywidualizowane podejście, dopasowujące profil farmakodynamiczny analogu do typu cukrzycy, stylu życia i celów terapeutycznych pacjenta.

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, która charakteryzuje się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. W ostatnich latach podejście do leczenia cukrzycy ewoluowało. W leczeniu cukrzycy typu 2 obecnie skupiamy się na modyfikacji czynników skracających życie pacjentów. Obniżanie glikemii przestało być jedynym celem leczenia choroby. Pojawienie się inhibitorów SGLT-2 otworzyło nowe możliwości terapeutyczne. Pierwszym zarejestrowanym lekiem z tej grupy była kanagliflozyna. Flozyny, oprócz wpływu na gospodarkę węglowodanową, wykazują szereg korzystnych działań: poprawiają metabolizm energetyczny serca, redukują stan zapalny, działają nefroprotekcyjnie, wpływają korzystnie na erytropoezę, obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Korzystne działanie kanagliflozyny na układ sercowo-naczyniowy oraz na funkcję nerek opisano w wielu badaniach klinicznych. Obecnie inhibitory SGLT-2 to leki pierwszego wyboru w leczeniu cukrzycy typu 2. Kanagliflozynę należy stosować ostrożnie u osób z czynnikami ryzyka amputacji kończyny dolnej. Pomimo kilku wykluczeń nie należy zapominać o jej stosowaniu, szczególnie u pacjentów ze współistniejącymi chorobami układu sercowo-naczyniowego.

Cukrzyca typu 2 to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Choroba ta wiąże się z hiperglikemią, insulinoopornością i upośledzeniem wydzielania insuliny. W ostatnich latach w diabetologii pojawiło się wiele nowych możliwości terapeutycznych. Obok najnowszych grup leków, takich jak inhibitory SGLT2 oraz agoniści receptora GLP-1, miejsce w algorytmie leczenia cukrzycy typu 2 znalazły również znane od dawna substancje. Spośród pochodnych sulfonylomocznika najlepszym profilem bezpieczeństwa i skutecznością odznacza się gliklazyd. Szerokie doświadczenie kliniczne w stosowaniu tej substancji, duża ilość badań klinicznych potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo, możliwość zastosowania w połączeniu z innymi lekami przeciwcukrzycowymi oraz niski koszt to ważne argumenty, którymi kieruje się lekarz przy wyborze gliklazydu jako leku stosowanego w skojarzeniu z metforminą. Takie połączenie jest najczęściej stosowane u pacjentów bez choroby niedokrwiennej serca przy nieobecności innych czynników zwiększających ryzyko sercowo-naczyniowe, u których nie udało się osiągnąć docelowej wartości HbA1c w trakcie monoterapii metforminą.

Dyslipidemie to jedne z najczęstszych zaburzeń metabolicznych w grupie osób dorosłych. Do najważniejszych i najczęściej spotykanych zaliczamy hipercholesterolemię, dyslipidemię aterogenną oraz hipertrójglicerydemię. Dyslipidemia aterogenna najmocniej przyczynia się do rozwoju miażdżycy. Jest w populacji polskiej chorobą mocno „niedodiagnozowaną”. Często współistnieje z cukrzycą typu 2, nadciśnieniem tętniczym oraz otyłością. Celem leczenia dyslipidemii aterogennej jest obniżenie ryzyka sercowo-naczyniowego. W postępowaniu niefarmakologicznym najważniejsze są: odpowiednia dieta, wysiłek fizyczny, rzucenie palenia oraz prawidłowa higiena snu. Leczenie farmakologiczne dyslipidemii aterogennej rozpoczyna się od statyny. W przypadku osób z współwystępującą cukrzycą lub zespołem metabolicznym optymalną terapią jest połączenie statyny z fenofibratem. W badaniach sugeruje się, że fenofibrat może mieć działanie renoprotekcyjne w tej grupie pacjentów. Pomimo wielu możliwości farmakologicznych i niefarmakologicznych jedynie około 10% pacjentów osiąga założony cel terapeutyczny w leczeniu dyslipidemii.

Metformina jest najczęściej stosowanym doustnym lekiem przeciwcukrzycowym uważanym za bezpieczny i skuteczny w leczeniu cukrzycy typu 2: poprawia wyrównanie metaboliczne cukrzycy bez wywołania hipoglikemii, sprzyja redukcji masy ciała, a przy tym charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa. Według wytycznych ADA 2021 oraz PTD 2021 metformina jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu cukrzycy typu 2: należy ją stosować u wszystkich chorych, o ile nie ma przeciwwskazań i jest dobrze tolerowana. W przypadku chorych z miażdżycową chorobą sercowo-naczyniową, skurczową niewydolnością serca, przewlekłą chorobą nerek oraz w przypadku pacjentów, u których współistnieje wiele czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, należy rozważyć terapię skojarzoną metforminą z inhibitorem SGLT-2 (flozyną) lub agonistą receptora GLP-1. Ogólnometaboliczne właściwości metforminy sprawiają, że badacze coraz chętniej analizują jej prewencyjny wpływ na rozwój i progresję różnych chorób.