Endokrynologiczne powikłania otyłości

Otyłość to przewlekła choroba, którą można rozpoznać u blisko 20% dorosłych Polaków, a według prognoz Narodowego Funduszu Zdrowia w 2028 r. chorzy z otyłością będą stanowili 30% naszego społeczeństwa [1]. Choć początkowo nadmierna masa ciała nie powoduje istotnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, to u większości osób chorujących na otyłość dochodzi do rozwoju powikłań, które mogą dotyczyć praktycznie każdej tkanki, narządu i układu. To one powodują, że otyłość skraca oczekiwany czas życia i pogarsza jego jakość. Dlatego celem leczenia chorych z otyłością jest zapobieganie rozwojowi i postępowi powikłań, a środkiem do osiągnięcia tego celu jest redukcja masy ciała [2]. 
Wśród powikłań związanych z otyłością najczęściej wymieniane są te, które stanowią składowe zespołu metabolicznego, czyli nadciśnienie tętnicze, aterogenna dyslipidemia czy zaburzenia tolerancji węglowodanów, albo te, które wynikają z obciążenia mechanicznego, jak choroba zwyrodnieniowa stawów [3]. Choroba otyłościowa powoduje jednak szereg zaburzeń ze strony innych narządów. Biorąc pod uwagę, że z roku na rok przybywa chorych na otyłość, coraz częściej trafiają oni do naszych gabinetów, dlatego warto wiedzieć, jakie zmiany w wynikach badań są wtórne do choroby otyłościowej i potencjalnie mogą wycofać się wskutek normalizacji masy ciała, a jakie rozwijają się niezależnie od otyłości i wymagają odrębnego leczenia. Biorąc pod uwagę, że tkanka tłuszczowa jest narządem wydzielania wewnętrznego wpływającym na pracę pozostałych gruczołów czynnych hormonalnie, związana z otyłością dysfunkcja tkanki tłuszczowej musi mieć swoje konsekwencje endokrynologiczne. Celem tego artykułu jest przedstawienie wpływu otyłości na działanie układu hormonalnego oraz zasad diagnostyki i leczenia chorych z otyłością, u których stwierdzamy objawy sugerujące zaburzenia endokrynologiczne. 

Tkanka tłuszczowa jako narząd wewnątrzwydzielniczy

Biała tkanka tłuszczowa stanowi średnio 15–20% masy ciała u mężczyzn i ok. 25–30% u kobiet i fizjologicznie tworzy depozyty, z których dwa największe to depozyt trzewny i podskórny. U chorych z nadwagą i otyłością tkanka tłuszczowa gromadzi się ektopowo, w tym śródnarządowo, np. w wątrobie czy w mięśniach, wpływając niekorzystnie na ich budowę i funkcję. Przez lata uważano, że jedyną rolą komórek białej tkanki tłuszczowej jest magazynowanie energii w postaci trójglicerydów, przez co mogą one zmieniać swoje rozmiary i liczbę w zależności od bilansu energetycznego organizmu, jednak odkrycie adipokin, czyli cytokin i hormonów wydzielanych przez tkankę tłuszczową, zmieniło nasze spojrzenie na białą tkankę tłuszczową. Okazało się, że jest ona aktywnym narządem wydzielniczym, a uwalniane przez nią do krążenia substancje mogą modulować działanie innych komórek, tkanek i narządów [4]. Nie bez znaczenia jest również fakt, że tkanka tłuszczowa jest miejscem syntezy szeregu hormonów steroidowych, w tym estrogenów i kortyzolu. 
Nadmierna kumulacja trójglicerydów w przebiegu otyłości prowadzi do zaburzenia metabolizmu białych adipocytów, tak że tracą zdolność buforowania energii i zmieniają profil wydzielanych substancji. Do tkanki tłuszczowej ściągają komórki układu immunologicznego, które dodatkowo uwalniają do jej zrębu i do krążenia mediatory zapalne. Wśród wydzielanych przez adipocyty substancji również zaczynają dominować te o właściwościach prozapalnych. Tak dochodzi do rozwoju zapaleni...