Autor: Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz

Choroby sercowo-naczyniowe są główną przyczyną zgonów u osób z cukrzycą typu 1 (CT1). Dyslipidemia jest istotnym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej serca w tej grupie chorych. Pacjenci z CT1 żyją krócej niż ich rówieśnicy bez cukrzycy, pomimo wyższych wartości stężenia cholesterolu lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL) w stosunku do populacji ogólnej. Wysokie stężenie cholesterolu HDL nie jest gwarancją na zapobiegnięcie powikłaniom neurowaskularnym u pacjentów z CT1. U osób z nowo rozpoznaną CT1 rozpoczęcie podskórnej insulinoterapii prowadzi do normalizacji parametrów lipidowych już po trzech miesiącach leczenia. W ciągu pierwszego roku od diagnozy dochodzi do znaczącego wzrostu stężenia cholesterolu HDL. Istotny jest fakt, że stężenie cholesterolu HDL wzrasta do wartości znaczenie przekraczających przyjęte normy dla pacjentów z cukrzycą. W pierwszym roku trwania CT1 wzrastają także stężenia apolipoprotein. Na podstawie związku ich stężenia z rozwojem przewlekłych powikłań CT1 wydaje się, że profil apolipoprotein, obok tradycyjnych parametrów lipidowych, będzie w przyszłości pomocny w szacowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów z CT1. Insulina egzogenna jest inhibitorem białek transportowych (CETP, PLTP), które są kluczowymi w metabolizmie cholesterolu HDL. Supresja białek transportujących lipidy w pierwszym roku trwania CT1 może być kluczowa w wyrównaniu metabolicznym i rokowaniu.

Nowe i zarazem drugie zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (European Society of Cardiology – ESC) i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Cukrzycą (European Foundation for the Study of Diabetes – EASD) 2019 dotyczące chorób sercowo-naczyniowych i stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy zawierają wiele istotnych zmian w porównaniu z wcześniejszymi wydanymi w 2013 roku. W artykule przedstawiono aktualne stanowisko, a rekomendacje opatrzono komentarzem odnoszącym się do faktów z badań i doświadczenia klinicznego autorów.

Metformina to lek stosowany głównie w terapii cukrzycy typu 2 od ponad 60 lat. Aktualnie jako lek uwrażliwiający na działanie insuliny zalecana jest także w innych typach cukrzycy, w tym u osób 
z typem 1 cukrzycy, a także w stanie przedcukrzycowym. Ma ona długą historię i bogate perspektywy na przyszłość. Podstawowym działaniem metforminy jest zmniejszanie insulinooporności. Mechanizm działania leku jest wielotorowy i nadal nie do końca poznany. Badania eksperymentalne i kliniczne pokazują, że metformina – poza standardowymi wskazaniami – może być skuteczna również w chorobach nowotworowych, sercowo-naczyniowych, wirusowym zapaleniu wątroby typu C, chorobach demielinizacyjnych czy zespole policystycznych jajników. Niewykluczone, że zostanie pierwszym lekiem przeciwstarzeniowym i przedłużającym życie.

Metformina to lek o wielu obliczach. Jej podstawowym zadaniem jest redukcja insulinooporności. Stosowana głównie w terapii cukrzycy typu 2, daje pacjentom wiele korzyści klinicznych, obniżając glikemię, poprawiając insulinowrażliwość, redukując ryzyko sercowo- -naczyniowe i hamując nowotworzenie. Działanie metforminy jest zależne od dawki i należy o tym pamiętać, chcąc osiągnąć efekt terapeutyczny.

W modelach eksperymentalnych wykazano, że insulina wywiera działanie przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe i wazodylatacyjne niezależnie od jej działania zmniejszającego stężenie glukozy. Insulinoterapia stosowana w leczeniu cukrzycy typu 2 zmniejsza ryzyko powikłań mikronaczyniowych, ale nie wykazano, że zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań makronaczyniowych i zgonu. Insulinoterapia może powodować przyrost masy ciała, nawracające hipoglikemie i inne potencjalne działania niepożądane, które mogą zwiększać ryzyko sercowo-naczyniowe.

Metformina to wszechstronny lek, z długą historią i bogatą perspektywą na przyszłość. Podstawowym działaniem metforminy jest zmniejszanie insulinooporności, ale stale odkrywane są jej nowe funkcje. Początkowo stosowana tylko w terapii cukrzycy typu 2 okazuje się skuteczna również w typie 1 cukrzycy czy stanie przedcukrzycowym. Mechanizm działania metforminy jest wielotorowy i nadal nie do końca poznany. Badania eksperymentalne i kliniczne odkrywają, że metformina może mieć korzystne zastosowanie również w chorobach nowotworowych, demielinizacyjnych, sercowo-naczyniowych, wirusowym zapaleniu wątroby typu C czy zespole policystycznych jajników. Być może metformina stanie się pierwszym lekiem przeciwstarzeniowym i przedłużającym życie.